فضانگهدار: اگر دندان شیری کودک زودتر بیفتد چه میشود

زمانی که دندانی می افتد و یا کنده میشود، دندانهای دو طرف آن شروع به حرکت به سمت فضای خالی و به سمت یکدیگر میکنند تا جای آن را پر کنند.
گاهی اوقات این ویژگی خوبی به حساب می آید مثلا زمانی که ارتودنتیست باید یک دندان را بکشد تا مشکل کراودینگ (شلوغی و بهم ریختگی دندانها) را حل کند از این ویژگی استفاده میکند. پس از این که دندان کشیده شد، دندانهای مجاور به سمت فضای خالی حرکت میکنند و از حالت کجی که پیشتر داشتند در آمده و صاف میشوند بنابراین مشکل کجی دندانها برطرف میگردد.
اما در شرایط دیگر این حرکت به سمت فضای خالی میتواند منجر به مشکلات ارتودنسی و دندانپزشکی شود. فرض کنید کودکی که دندانهای شیری دارد، دندان مولر دومش (دومین دندان از انتهای دهان) دچار کرم خوردگی شدید و گسترده شده است به طوری که دیگر نمیتوان آن را با مواد پر کننده دندان ترمیم کرد و دندان پوسیده باید کشیده شود. هنگامی که این دندان کشیده میشود، دندان مجاور آن (پشت دندان کشیده شده) دیگر در جلوی خود مانعی نمیبیند بنابراین به تدریج حرکت میکند و جای مولر دوم را پر میکند.
اما این وضعیت چه اشکالی دارد؟ فراموش نکنید که هنوز دندان مولر دائمی کودک بیرون نزده است و در زیر لثه درست در محل مولر دوم شیری، منتظر زمان مناسب است تا بیرون بزند. اگر جای خالی با دندان دیگری پر شود، دندان دائمی زیر لثه دیگر نمیتواند بیرون بزند و نهفته و یا نیمه نهفته میشود و در فک باقی می ماند. همچنین ممکن است در هنگام تلاش برای بالا آمدن، به دندانهای دیگر فشار وارد کند و مشکلاتی برای آنها ایجاد کند.
در چنین شرایطی فضا نگهدار میتواند از بروز این مشکلات جلوگیری نماید (شکل زیر).
فضا نگهدار یا اسپیسر (spacer) مانع حرکت دندانهای مجاور (و گاهی دندان مقابل) به سمت فضای خالی میشود بنابراین جا را برای رشد دندان دائمی حفظ میکند.

استفاده از فضا نگهدار دندان شیری

پس از آن که دندانپزشک فضا نگهدار دندان شیری را در دهان قرار داد ، چند روز طول می‌کشد تا کودک به فضانگهدار ثابت یا دائمی عادت کند .
دندانپزشک روش‌های تمیز کردن فضا نگهدارنده دندان را به کودک و والدین‌اش آموزش می‌دهد تا سلامت لثه‌ها حفظ شود و از جمع شدن پلاک جلوگیری شود .

آیا در همه موارد زود افتادن دندان شیری باید فضا نگهدار استفاده شود؟

برای همه دندانهای شیری که زودتر از موعد می افتند، لازم نیست حتما از این وسیله استفاده کنید. اگر دندان دائمی خیلی زود قرار است جای خالی را پر کند نیازی به آن نیست. دندانپزشک با کمک تصویر پرتوی ایکس از دهان کودک به شما میگوید چه مدت طول میکشد تا دندان دائمی رشد کند.

همچنین معمولا در صورتی که دندانهای جلویی کودک (چهار دندان جلویی) زود بیفتند، نیازی به فضانگهدار نیست چون جای خالی در جلوی دهان به ندرت پر میشود.
دقت داشته باشید هنگامی که کودکی به صورت طبیعی (نه به خاطر پوسیدگی یا ضربه) دندان خود را از دست میدهد لازم نیست کاری برای آن انجام دهید. تنها در شرایطی که دندان کودک زودتر از حالت طبیعی افتاده یا کنده شده باشد باید جای خالی آن را با فضا نگهدار حفظ کنید.

ممکن است برای فضا نگهدار دیر شده باشد؟

خوشبختانه حتی در صورتی که مدتی پیش تر دندان کودک افتاده از ابزاری به نام فضا ساز (space regainer) استفاده میشود. فضا ساز فنری دارد که دندانها را به سمت دور شدن از هم هل میدهد تا جایی که فضای کافی برای بیرون زدن

مراقبت

•    کودک باید مسواک زدن و نخ کشیدن را به روش صحیح انجام دهد تا سلامت دهان و دندان‌ها ارتقاء یابد .
•    اگر از فضانگهدار ثابت استفاده شود، کودک باید از خوردن خوراکی‌های چسبناک و شیرین، آدامس یا آب نبات پرهیز کند ، چون ممکن است این مواد وسیله را شل کند یا بین آن گیر کند .
•    به علاوه کودک نباید فضا نگهدارنده را با زبان یا انگشتان فشار دهد، چون این کار به شل یا خم شدن وسیله منجر می‌شود .

مدت زمان استفاده از فضا نگهدار در کودکان

فضا نگهدارنده دندان شیری باید مدتی طولانی در دهان باقی بماند ، اما این وسیله دائمی نیست. فضا نگهدارنده دندان پس از جوانه زدن دندان‌های دائمی جدید باز می‌شود ، در غیر این صورت دندان‌های پایه کناری لق می‌شود .

جایگزین‌ها

اگر  کودک چند دندان نداشته باشد ، می‌توان به جای فضا نگهدارنده از دندان مصنوعی تکه‌ای استفاده کرد .
دندان مصنوعی وسیله‌ای متحرک است که کودک تا زمان درآمدن دندان‌های دائمی از آن به عنوان جایگزین دندان‌های غائب استفاده می‌کند .
کودک سال‌ها بعد در دوران بزرگسالی نیز می‌تواند برای جایگزینی دندان‌های غائب از دندان مصنوعی استفاده کند یا برای ساخت بریج و کاشت دندان (ایمپلنت) اقدام کند .

فضا نگهدار چگونه کار میکند

فضانگهدار از یک یا دو روکش و یا حلقه استیل ضد زنگ تشکیل شده است که رو یا دور دندانهای اطرافِ فضای خالی، قرار میگیرد و میله (یا سیم) مربعی شکلی به آن متصل است که فضای خالی را احاطه میکند و نمیگذارد دندانهای اطراف به سمت آن حرکت کنند. این سیم نیرویی به دندان جلویی (یا عقبی) وارد میکند که نمیگذارد به عقب (یا جلو) حرکت کند.
 در صورتی که فضای کافی برای رویش دندان دائمی وجود داشته باشد، از مشکلات ارتودنسی و دندانپزشکی در آینده پیشگیری میشود.